Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde farklı isimlerle anılan sıra gecelerinin özünden koptuğu belirtiliyor.

Sıra gecelerinin tarihi olarak geçmişi net olarak bilinmiyor. Ancak birçok kaynakta farklı isimlerle yer alıyor.

Ata erkil toplumlarda görülen bu etkinlik Roma dönemine kadar uzadığı belirtiliyor. Erkeklerin bir araya gelerek eğlenme veya eğlence düzenleme etkinlikleri olarak da geçiyor.

Doğu bölgelerinde sıkça rastlanan bu etkinlik çeşidi ilden ile farklılık göstere biliyor. Kürt illerinde günümüze kadar gelen bu anlayış Adıyaman, Şanlıurfa, Mardin gibi illerde özüne uygun olmasa da hala devam ediyor.

Sıra geceleri olarak bilenen bu etkinlikler iki türlü yapılıyor. İlki oda sıra geceleri ikincisi ise ev sıra geceleri olarak geçiyor.

Sıra gecelerinin birçok kaynakta farklı isimlerle bulanabilirken, bu etkinlik UNESCO’nun somut olmayan kültür mirası listesinde yer alıyor.

Bazı kaynak sıra gecelerinin günümüz sıra geceleri gibi müzikle anılan eğlence türü olmadığını savunuyor.

Şanlıurfa eski kent konseyi başkanı ve araştırmacı yazar Yusuf Sabri Dişli sıra gecelerinin özünden koptuğu ve popüler kültüre ayak uydurduğunu söylüyor.

Dişli, sıra gecelerini şöyle anlatıyor:

“Sıra geceleri ortak hobi ve zevklere sahip kişilerin bir araya geldiği toplantılara deniliyor. İsmi de oradan geliyor. Bu kişiler bu tip toplantıları sırayla yaptıkları için isimde sıra gecesi olarak günümüze gelmiştir.

Bu sıra gecelerinde konu bir değil bir araya gelen insanların hobi ve merakları doğrultusunda sıra düzenliyor. Dindar insanlar dini konuları konuşuyor.

Kuş merakı olanlar kuşçuluğu anlatıyor. Sıra gecelerinde en çok bir araya gelip sıra düzenleyenler müzisyenlerdi. Bunlar bir araya gelip bestelerini seslendirirlerdi. “

Sıra gecelerinin müzisyenlere özgü olmadığını söyleyen Dişli, “Urfa’da müzisyenler sıra geceleri düzenleyip şarkı ve türkülerini seslendirirlerdi. Topluluklara türkü falan söylemezlerdi. Bu onlarca ayıp olarak yorumlanırdı. O dönemim müzisyenlerinden Tenekeci Mahmut veya Bekçi Bakır sıra gecelerinden bir türkü alabilmek için çok ciddi uğraş veriyorlardı. Katılmadıkları bir sıradan türkü alabilmek için sıra gecesinin yapıldığı evin komşularına kadar gidip o türküyü sorarlardı” şeklinde konuştu.

İKİ TÜRÜ BULUNUYOR

“Sıra geceleri küçük demokratik ancak kuralları olan dostların bir araya geldiği bir anlayıştır” diyen Sabri Dişli, sıra gecelerinin iki türlü olduğunu belirterek şunları söyledi:

Sıra geceleri ikiye ayrılır. Birincisi oda sıra geceleri. Bu sıra gecesi tipi daha çok maddi durumu iyi olanlar yapar. Bunlar gidip bir ev tutarlar. Bu ev meskûn mahallerde olmaz daha çok köhne yerlerde olur. Bu sıra gecelerinde genellikle alkol tüketilip eğlence yapılır.

DAYANIŞMA İÇİN YAPILIYOR

İkinci sıra gecesi tipi ise herkesin kendi evinde yaptığı sıradır. Buna da ev sıra geceleri deniliyor. Bunun da kendine göre ayrı kuralları vardır.

Bu tip sıra gecelerinde dayanışma ön planda yer alır. Burada maddi varlıkla ölçülecek bir durum ortaya çıkmaz.

Bu tip sıra gecelerinde sıraya dahil olan bir kişinin işi yolunda gitmez maddi durumu kötüye gitti mi sıra arkadaşları dayanışma içinde arkadaşlarının yanında bulunurlar aralarında para toplayıp arkadaşlarını rencide etmeyecek şekilde kendisine verirler.

Bu taziye olur, düğün olur veya daha başka farklı şeylerde olabilir. Ama burada asıl olan dayanışmadır.”

Sıra gecelerinin tarihinin çok eski olduğunu belirten Dişli, “Tam olarak net tarihi bilmese bile birçok kaynakta sıra gecelerine benzer etkinlikler bulunuyor. Roma döneminde bunu çok benzeyen etkinlikler bulunuyor. Daha çok erkek egemenliğinin olduğu yapılarda bu sıra gecesi kültürü bulunuyor. Birçok kitapta bu sıra gecesi ismi olmasa da yapılışı olarak benzeşen etkinlikler yer alıyor” dedi.

Sıra gecelerinin birçok kaynakta yer aldığını söyleyen Dişli,“Süryani bir papaz olan Mar Yeşua’nın Vakayiname adlı eserinde bu sıra gecelerinden bahsediyor. Ancak isim olarak sıra gecesi olarak geçmiyor. Erkeklerin bir araya gelip içki içip eğlendiklerinden bahsediyor. Bunu bizler sıra gecesi olarak adlandırıyoruz” ifadelerini kullandı.

DİŞLİ: MÜZİK DEĞİL

Sıra gecelerinin müzikli eğlence olmadığını aktaran Dişli şunları söyledi:

“Sıra gecesi demek müzik demek değildir. Popüler kültür sıra gecesini kendisiyle ortak ve herkesçe kabul gören müziği aldı.

Sıra gecesi adı altında konuk evleriyle birlikte onu popüler kültüre adapte etti. Bu kültürün içinde yok olup gitti. Sıra geceleri yeni kültürle zırlama gecelerine döndü. Yüksek volümlü hoparlör çıktı. Müzisyenler söyledikleri türküleri para için icra etmeye başladı.

Bunları da dışarıdan gelen insanlara sunduk. Ama asıl sıra gecesi o değil, bunu gelen bilmiyor tabi. O yüzden sıra geceleri günümüz sıra gecelerine yenildi.”